Сэлэнгэ аймгийн гадаргын ус болон агаарын чанарын 2021 оны 04 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2021 оны 4 дүгээр сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай, Бугант, Туул, Буурь, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 202.0-207.0 мг/л-т хэлбэлзэж, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс авсан дээжинд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж  5.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.76 дахин давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 183.0-228.0 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Орхон-Орхон цэгээс авсан сорьцонд   нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.033 мгN/л буюу ХА-аас 1.65 дахин, Орхон-Шаамар цэгээс авсан сорьцонд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж  4.5 мгО/л буюу ХА-аас 1.5 дахин, Орхон-Сүхбаатар цэгээс авсан сорьцонд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж  9.9 мгО/л буюу ХА-аас 3.3 дахин, Орхон-Шаамар цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.026 мгN/л буюу ХА-аас 1.3 дахин, /NH₄/-ийн агууламж 0.52 мгN/л  буюу ХА-аас 1.04 дахин тус тус   давсан байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 150-190 мг/л-т хэлбэлзэж,  Хараа-баруунхараа цэгээс авсан сорьцонд Перманганатын исэлдэх чанарын агууламж  21.6 мг/л буюу ХА-аас 2.16 дахин давсан үзүүлэлттэй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 64-79 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт  230.9  мг/л,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.036 мгN/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, тус тус давсан байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 105.4 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй байна.

 Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 162.1 мг/л,  аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.58 мгN/л буюу ХА-аас 1.16 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.025 мгN/л буюу ХА-аас 1.25 дахин, тус тус давж бага бохирдолтой байна.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 359.2 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 9.28 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.5 мгО/л буюу ХА-аас 1.16 дахин,  усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.25 мгN/л буюу ХА-аас 2.5 дахин  давж бага бохирдолтой  байлаа.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 490.6 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 11.04 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 10.6 мгО/л буюу ХА-аас 3.5 дахин, усан дахь аммонийн азот/NH­₄/-ын агууламж 5.38 мгN/л буюу ХА-аас 10.76 дахин, нитритийн азот/NО₂/-ын агууламж 0.949 мгN/л буюу ХА-аас 47.45  дахин, нитратын азот/NО₃/-ын агууламж 7.82 мгN/л буюу ХА-аас 1.34  дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.490 мгР/л буюу ХА-аас 4.9 дахин тус тус давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Дүгнэлт: Сэлэнгэ-Зүүнхараа, Хараа-зүүнхараа, Ерөө-Бугант гол маш цэвэр, Орхон, Сэлэнгэ мөрөн, Бугант, Бургалтай гол цэвэр,  Буур, Туул гол бага бохирдолтой,  Хиагт гол маш бохир байлаа.

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2021 оны 4 дүгээр сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 71.4%-ийн цэвэршүүлэлттэй байна.

2021 оны 4 дүгээр сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан хүснэгт 2-т үзүүллээ.

Хүснэгт 2

Тайлбар: Нийт азот, фосфор, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

2. Агаарын чанар

Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 4 дүгээр сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.004 мг/м³, хамгийн их нь 0.010 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.015 мг/м³, хамгийн их нь 0.030 мг/м³, нийт тоос дундаж 0.024 мг/м³, хамгийн их нь 0.109 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. Сүхбаатар суманд агаарт MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас PM10 тоосонцор даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.014 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.034 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.006 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер   М.Өнөржаргал